Wat doen wespen voor het milieu?

Laatst bijgewerkt op mei 17, 2024 door Ecologisch leven

De zomer brengt zonneschijn, barbecues en, helaas, wespen. Maar voordat je ze doodslaat: wespen zijn misschien wel de onbezongen helden van de natuur.

Als we wespen zouden uitroeien, zou de wereld dat dan merken? Doen wespen iets voor het milieu? Wetenschappers zeggen van wel, en het blijkt dat wespen interessanter zijn dan de meesten van ons denken.

Lees verder om meer te weten te komen over het interessante en complexe leven van wespen en waarom wespen nuttig zijn.

Inleiding

Het is zomer, je bent aan het barbecueën of in het park, als je plotseling een hard zoemend geluid hoort. Het is een wesp die jou of je eten/picknick niet met rust laat, nu zijn het er een paar. Geweldige, irritante ettertjes.

Ze zijn echter niet alleen vervelend, als je geluk hebt kunnen ze je zelfs steken, over het algemeen geen prettige ervaring. De pijn, het gezoem en de aanvallen op ons voedsel maken wespen, niet verrassend, tot een van de minst favoriete dieren van mensen.

Bijen daarentegen hebben een vrij goede reputatie. Mensen geven om bijen. Zo veel zelfs dat er wereldwijd bewegingen zijn om de bijenpopulaties te beschermen. Amerikaanse honingbijenhouders meldden dat ze de honingbijenpopulatie in 2023 hadden gestabiliseerd.

Hommels falen bij kleurentest door veelgebruikt bestrijdingsmiddel.

Ondanks de overlast leiden wespen een fascinerend leven en zijn ze ook erg belangrijk voor het milieu. Wespen hebben met soortgelijke problemen te maken als bijen, en daarom is het belangrijk dat we even de tijd nemen om ze een beetje beter te begrijpen voordat we ze zo onwetend afdoen als zomerplagen.

We zouden zeker niet beter af zijn zonder hen.

Wat doen wespen?

De in kolonies levende, nestbouwende soorten vormen slechts een klein deel van de totale wespendiversiteit. Alleen al in het Verenigd Koninkrijk zijn er meer dan 9.000 soorten wespen. De meeste wespen zijn geen sociale wespen, maar solitaire wezens (ook wel jachtwespen genoemd). Sommige zijn zo klein dat ze bijna microscopisch zijn. Het is onwaarschijnlijk dat je solitaire wespen tegenkomt en ze worden grotendeels over het hoofd gezien. Solitaire wespen kunnen zwart met geel zijn, maar ook zwart met oranje, iriserend (glanzend) zwart of paars.

De insecten die wij allemaal "wespen" noemen, zijn eigenlijk een subgroep wespen die bekend staan als sociale wespen (of geelwespen). Deze sociale wespen vormen kolonies die bestaan uit honderdduizenden meestal steriele werksters (met een paar vruchtbare mannetjes) en hun veel grotere moeder, de eierleggende koningin.

De koningin laat een feromoon vrij dat de voortplantingsontwikkeling van de werksters blokkeert. Als de koningin sterft, beginnen de werksters binnen een paar weken eierstokken te ontwikkelen en kunnen ze uiteindelijk eitjes leggen. De wespen die uit deze eitjes komen, zijn echter altijd mannetjes. Dit is de natuurlijke manier om ervoor te zorgen dat zelfs als de koningin vroeg sterft, haar DNA kan worden doorgegeven.

Sociale wespennesten worden gemaakt van houtvezels die door ijverige werkwespen worden verzameld en gemengd met water. Hierdoor ontstaat een soort papier-maché dat sterke en duurzame structuren vormt. Het bouwen van nesten begint in de late lente wanneer de koningin uit haar winterslaap komt. De koningin begint met het bouwen van een klein nest met een paar papieren cellen. Ze moet de eerste reeks werksters alleen maken. Zodra deze eerste werksters volwassen zijn, nemen ze de verschillende taken over die nodig zijn om de groeiende kolonie te ondersteunen.

Werkwespen zorgen onvermoeibaar voor hun zussen en voeren taken uit als nestbouw, verdediging, voedsel verzamelen en voor de koningin zorgen. Verbazingwekkend genoeg is de kolonie in staat om zichzelf efficiënt te organiseren, zodat elke werkster weet waar ze moet zijn.

Naarmate de kolonie groeit, voeden de werksters bepaalde jonge larven veel sneller, wat genetische veranderingen teweegbrengt waardoor potentiële koninginnen (gynes) zich ontwikkelen in plaats van werksters. Een gemiddeld wespennest produceert tussen 1000 en 2000 koninginnen per seizoen. Na de paring met mannetjes uit andere kolonies kunnen de gynes in het nest overwinteren en de volgende lente een nieuwe kolonie stichten.

Mannelijke wespen (darren), die niet deelnemen aan de activiteiten van de kolonie, ontwikkelen zich uit onbevruchte eitjes via een proces dat haplodiploïdie heet en ook voorkomt bij bijen en mieren. Drones blijven in het nest totdat de koningin ze eruit dwingt. Vanaf dat moment blijven ze uit de buurt van het nest. Ze voeden zich en wachten af tot ze een gyne vinden om mee te paren.

Denk wat je wilt, maar het sociale leven van deze wespen is niet saai. Wespen produceren echter geen honing. Waar zijn wespen dan wel goed voor? Wat is de functie van wespen?

De rol van wespen in het milieu

Wat is het doel van wespen? Zijn wespen bestuivers? Waar zijn wespen goed voor in het milieu? Wespen spelen twee belangrijke rollen in het milieu: Ongediertebestrijding en bestuiving.

Ten eerste spelen wespen een belangrijke ecologische rol door de aantallen plagen zoals groene vliegen en rupsen onder controle te houden. Er wordt geschat dat sociale wespen alleen al in het VK verantwoordelijk zijn voor 14 miljoen kilo insectenprooi in de zomer.¹ Om dat in perspectief te plaatsen: dat is ongeveer het gewicht van 112 dubbeldekkerbussen! Stel je een wereld voor met veel meer ongedierte op onze gewassen en tuinen zonder deze ijverige jagers.

Wespen zijn niet alleen felle roofdieren, maar worden ook steeds meer erkend als waardevolle bestuivers, die stuifmeel overbrengen wanneer ze bloemen bezoeken om nectar te drinken. Hun aantrekkingskracht op zoete vloeistoffen verklaart waarom ze aan het eind van de zomer bijzonder lastig worden.

Eind augustus zitten de wespennesten vol werksters, maar stoppen ze met het grootbrengen van larven. Wanneer de nesten larven hebben, moeten de werksters eiwitten verzamelen. Daarom jagen ze op ongewervelde dieren in onze tuinen. Eenmaal gevoed, zetten de larven dit eiwitrijke voedsel om in koolhydraten, die ze afscheiden in suikerhoudende druppels die de werksterwespen voeden.

Zodra de larven weg zijn, moeten de volwassen wespen op zoek naar alternatieve suikerbronnen. Normaal gesproken gaan ze op zoek naar nectar, maar ze worden natuurlijk ook aangetrokken door ons suikerhoudende eten en drinken. Dit maakt dat toevallige ontmoetingen met hen bijzonder hoog zijn aan het einde van de zomer, wanneer we buiten eten en van het weer genieten.

Onderzoekers van de UCL en de Universiteit van East Anglia hebben onlangs bewijs gevonden dat wespen 960 plantensoorten bezoeken.² Hieronder bevonden zich 164 soorten die voor hun bestuiving volledig afhankelijk zijn van wespen. Sommige orchideeën bootsen zelfs het uiterlijk van vrouwelijke wespen na om wespen aan te trekken voor bestuiving. De onderzoekers suggereren dat, aangezien veel wespen een divers scala aan planten bezoeken, ze zouden kunnen fungeren als reservebestuivers voor planten die hun primaire lokale bestuivers zijn kwijtgeraakt.

Het is de moeite waard om hier te vermelden dat de Agaonidae, beter bekend als vijgwespen, de enige bestuivers zijn voor bijna 1000 soorten vijgen. Hierdoor zijn ze essentieel voor het voortbestaan van deze planten. Op hun beurt zijn vijgwespen voor hun eigen overleving volledig afhankelijk van vijgenbomen. Dit creëert een volledig mutualistische relatie waarbij beide soorten profiteren van hun nauwe co-evolutie.

Als extra bijrol zijn wespen ook een prooi voor een paar soorten in het bijzonder. De meeste soorten blijven uit de buurt van wespen vanwege hun angel, maar bijeneters (uit de vogelfamilie Meropidae) zijn gespecialiseerd in het eten van stekende insecten. Ze verwijderen het gif uit de angel door de prooi herhaaldelijk tegen een hard voorwerp, zoals een twijg, te wrijven. Andere roofdieren zijn de honingbuizerd en de roadrunner.

In de geneeskunde

Naast hun ecologische rol hebben wespen ook medische mogelijkheden. Het gif van zowel solitaire als sociale wespen bevat antibiotica die hun prooi vrij van ziektes houden. Daarnaast produceren de larven van sociale wespen afscheidingen die rijk zijn aan antimicrobiële stoffen die de werksterwespen aanbrengen op hun lichaam, nakomelingen en nesten.

Deze antimicrobiële stoffen zijn veelbelovend in de strijd tegen menselijke ziekteverwekkers. Eén ziekteverwekker van bijzonder belang is Mycobaterium abscessus, een steeds belangrijker wordende menselijke ziekteverwekker vanwege zijn resistentie tegen verschillende antimicrobiële geneesmiddelen. Een eerste onderzoek in 2016 toonde aan dat een peptide bekend als polydim-I uit wespengif bacteriële celwandverstoring induceert zonder toxische effecten op zoogdiercellen.³ De onderzoekers behandelden ook muizen die geïnfecteerd waren met deze bacterie en induceerden een 0,8 tot 1 log reductie van de bacteriële belasting in de longen, milt en lever.

Zelfs de nesten van sociale wespen, zoals die van de Polistes soorten, blijken antibiotische eigenschappen te bezitten, effectief tegen bacteriën zoals Stretococcus mutansdat in verband wordt gebracht met tandbederf, evenals Actinomyces en Lactobacillus.⁴ Interessant is dat deze nesten (Nidus Vespae) worden beschouwd als een vorm van traditionele Chinese geneeskunde tegen kiespijn door tandenpoetsen.⁵ Het wordt ook gebruikt om verschillende ziekten te behandelen, waaronder hart- en vaatziekten, spijsverteringsproblemen en urinewegaandoeningen.

In een opwindend onderzoek uit 2020 werd een peptide afkomstig van wespengif omgezet in een krachtig antimicrobieel middel dat anders dodelijke infecties bij muizen kon oplossen.⁶ De peptide richtte zich op het bacteriële membraan en moduleerde tegelijkertijd de immuunrespons van de gastheer en dempte ongewenste ontstekingen. Van gif afgeleide moleculen zouden een opwindende nieuwe bron van broodnodige antibiotica kunnen zijn.

Tot slot is een van de meest intrigerende medische vooruitzichten het gebruik van mastoparan, een stof die voorkomt in het gif van sociale wespen.⁷ Deze familie van peptiden richt zich selectief op kankercellen en niet op gezonde cellen. De praktische toepassing bij de behandeling van kanker bevindt zich echter nog in een vroeg onderzoeksstadium.

De natuur is slim en we zouden meer naar haar moeten kijken voor antwoorden. Sommige van onze beste medicijnen tot nu toe komen uit de natuur.

Samenvatting

Wespen leiden een complex en interessant leven. De meeste van hen zijn solitaire wezens, de weinige die met ons communiceren zijn meestal de sociale types. Wespen spelen een belangrijke ecologische rol bij predatie en bestuiving in de omgeving. Als ze geen suiker uit hun larven kunnen halen, gaan ze op zoek naar nectar en suikerhoudend voedsel. Dit verklaart waarom het aantal ontmoetingen met wespen aan het einde van de zomer toeneemt. Tot slot heeft de studie van onze kleine zoemende (licht agressieve) vrienden aangetoond dat hun gif en zelfs hun nesten medische toepassingen zouden kunnen hebben.

Het begrijpen van wespen is een stap dichter bij het waarderen van hun belang. Misschien vind je ze nog steeds niet leuk, en dat is prima, maar hopelijk zie je ze de volgende keer dat je een geel hesje ziet als meer dan alleen een plaag.

Laat ons weten of we je mening over wespen hebben kunnen veranderen in de comments! En vergeet dit artikel niet te delen met je wespenhatende vrienden.

Referenties

1. Wat is eigenlijk het nut van wespen? - BBC.
2. Brock, R.E., Cini, A. en Sumner, S. (2021), Ecosystem services provided by aculeate wasps. Biol Rev, 96: 1645-1675. https://doi.org/10.1111/brv.12719.
3. Das Neves RC, Trentini MM, de Castro e Silva J, Simon KS, Bocca AL, Silva LP, et al. (2016) Antimycobacteriële Activiteit van een Nieuw Peptide Polydim-I Geïsoleerd uit Neotropische Sociale Wesp Polybia dimorpha. PLoS ONE 11(3): e0149729. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0149729.
4. Xiaoxu Guan, Yi Zhou, Xue Liang, Jin Xiao, Libang He, Jiyao Li, Effects of compounds found in Nidus Vespae on the growth and cariogenic virulence factors of Streptococcus mutans, Microbiological Research, Volume 167, Issue 2, 2012, Pages 61-68, ISSN 0944-5013, https://doi.org/10.1016/j.micres.2011.03.002.
5. Jin Xiao, Yuan Liu, Yu Ling Zuo, Ji Yao Li, Ling Ye, Xue Dong Zhou, Effects of Nidus Vespae extract and chemical fractions on the growth and acidogenicity of oral microorganisms, Archives of Oral Biology, Volume 51, Issue 9, 2006, Pages 804-813, ISSN 0003-9969, https://doi.org/10.1016/j.archoralbio.2006.03.014.
6. Silva, O.N. et al. (2020) "Repurposing a peptide toxin from Wasp Venom into antiinfectives with dual antimicrobial and immunomodulatory properties? Proceedings van de Nationale Academie van Wetenschappen, 117(43), pp. 26936?26945. doi:10.1073/pnas.2012379117.
7. Natália Bueno Leite, Anders Aufderhorst-Roberts, Mario Sergio Palma, Simon D. Connell, João Ruggiero Neto, Paul A. Beales, PE and PS Lipids Synergistically Enhance Membrane Poration by a Peptide with Anticancer Properties, Biophysical Journal, Volume 109, Issue 5, 2015, Pages 936-947, ISSN 0006-3495, https://doi.org/10.1016/j.bpj.2015.07.033.