Laatst bijgewerkt op 26 april 2024 door Ecologisch leven
De oorlog in Oekraïne duurt nu al drie jaar. Aan beide kanten is een verwoestend verlies aan mensenlevens geleden. De oorlog heeft geresulteerd in tienduizenden doden, miljoenen ontheemden en grote milieuschade.
Het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) en partners houden de crisis in Oekraïne sinds vorig jaar in de gaten en hebben bewijs gevonden van een schadelijke erfenis die huidige en toekomstige generaties zal treffen.
Inhoudsopgave
De onvermelde oorlogsslachtoffer
Het milieu is meestal het laatste slachtoffer in een oorlog. Onderzoek heeft aangetoond dat oorlog een blijvende negatieve invloed heeft op het milieu. De grond in België bij Ieper bevat nog steeds meer dan 2000 ton koper uit de Eerste Wereldoorlog. Scheepswrakken in oorlogstijd het aquatische leven aantasten. In 2018 zijn meer dan 3000 mensen in Kabul overleden van ziekten die verband houden met luchtvervuiling veroorzaakt door de Saur-revolutie.
Een jaar van gevechten in Oekraïne heeft diepe wonden geslagen in het natuurlijke landschap en de ecosystemen van het land. Grote stukken landbouwgrond, bossen en nationale parken zijn verwoest door het conflict.
Er is ook schade aan veel industriële gebouwen, magazijnen en fabrieken, waarvan sommige een verscheidenheid aan materialen bevatten die gevaarlijk zijn voor de menselijke gezondheid, zoals oplosmiddelen, ammoniak en kunststoffen.
De lucht en het water in Oekraïne zijn naar verluidt ernstig vervuild vergeleken met de niveaus van vóór 2022. Deze vervuiling zal op korte en lange termijn negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid van de Oekraïense bevolking.
Het zal ook een breder milieueffect hebben op de wereldwijde klimaatverandering, op een moment dat Europa en de wereld proberen hun koolstofvoetafdruk te verminderen om de 1,5ºC-limiet die is vastgesteld in het Akkoord van Parijs niet te overschrijden. Een akkoord dat we nog steeds moeten verdedigen om ernstige milieugevolgen te vermijden.
De grootste kerncentrale van Europa, Zaporizhzhia, wordt regelmatig beschoten, waardoor de kans op een kernramp toeneemt in een land met levendige herinneringen aan de Tsjernobyl nucleair ongeval.
Het risico van een nucleair incident kan worden vergroot door de recente bewering van Poetin dat hij bezig is met het inzetten van kernwapens in Wit-Rusland. Hoewel de NAVO dit heeft afgedaan als een tactiek om angst aan te jagen, omdat de VS nog geen enkele beweging van kernwapens naar de Wit-Russische regio heeft gezien, en de reikwijdte van de kernwapens in het Russische arsenaal betekent dat ze niet naar Wit-Rusland hoeven te worden gestuurd om te worden gebruikt.
Bronnen van watervervuiling zijn onder andere verlaten kolenmijnen, waarvan er veel te vinden zijn in de Donbas-regio. Een mijn kan niet permanent verlaten worden als hij eenmaal gesloten is. Er is nog werk aan de winkel, zoals het continu oppompen van water om te voorkomen dat zware metalen zoals kwik, lood en arsenicum de reservoirs vervuilen.
Al voordat de oorlog begon, waren de Het beheer van deze mijnen was beperktomdat de pro-Russische separatisten niet de motivatie en de middelen hadden om het noodzakelijke onderhoud uit te voeren. Als gevolg hiervan zijn de mijnen verlaten en overstroomd, waardoor water dat voor landbouw en drinkwater gebruikt zou moeten worden, vervuild is.
Hoe worden de ecologische kosten beoordeeld?
Volgens de Oekraïense regering heeft Oekraïne meer dan 48 miljard euro aan milieuschade sinds het begin van de oorlog. Dit omvat vervuiling door het bombarderen van duizenden faciliteiten die giftige en gevaarlijke materialen bevatten, evenals schade aan de lucht, bossen, bodem en waterkwaliteit. Het omvat ook besmetting door wapens en munitie.
Sommige milieukosten zijn echter moeilijk te kwantificeren, zoals het verlies van soorten en hele ecosystemen. Oekraïne herbergt 35% van Europa's biodiversiteit, maar dit kan aanzienlijk minder zijn na de oorlog omdat wilde dieren gedood worden door beschietingen, bombardementen en branden. Gebrek aan voedsel en drinkwater zijn ook problemen voor veel diersoorten.
De Oekraïense regering heeft naar verluidt meer dan 2300 gevallen van milieuschade gedocumenteerd en wil dit bewijs gebruiken om Moskou aansprakelijk te stellen voor de economische kosten van de vervuiling.
De Oekraïense regering krijgt ook hulp van UNEP om ter plekke effectbeoordelingen uit te voeren - geen gemakkelijke taak, gezien de omvang en verspreiding van de schade. UNEP biedt een kaart op haar website met de gedocumenteerde gevolgen en risico's voor het milieu van de gevechten in Oekraïne.
In een speciale werkgroep onder leiding van de ecologische overheidsinspectie van Oekraïne verzamelen ongeveer 100 mensen bewijs van de milieuschade die Rusland aanricht. Waar mogelijk reizen ze naar vervuilde gebieden om monsters te verzamelen en foto's, video's en satellietgegevens te verstrekken.
Naast de milieu-inspectie van Oekraïne zijn ook verschillende NGO's (niet-gouvernementele organisaties) zoals PAX begonnen met het opsporen van de milieu-impact van het conflict, met als doel informatie te verstrekken aan mondiale organisaties zoals het Milieuprogramma van de Verenigde Naties om hen te helpen bij het identificeren van regio's met een hoog risico op vervuiling en besmetting.
De overheid heeft ook een mobiele applicatie gelanceerd met de naam EcoZagroza, wat zich laat vertalen als 'milieubedreiging', waarmee iedereen foto's en video's kan posten van milieuschade die ze hebben gezien. De app biedt ook gegevens en statistieken over luchtkwaliteit, blootstelling aan straling en andere milieugerelateerde gezondheidsfactoren.
Hoe kan Oekraïne juridische stappen ondernemen?
Oekraïne heeft weinig juridische mogelijkheden om de zaken die het verzamelt door te zetten.
Oekraïne wil zijn eigen rechtbanken gebruiken om het Russische leger te vervolgen voor milieumisdaden. De opzettelijke en systematische vernietiging van ecosystemen wordt ecocide en is een misdaad in Oekraïne.
Maar het kan moeilijk zijn om te bewijzen dat een aanval ecocide was, omdat bewezen moet worden dat er opzet was om milieuschade te veroorzaken.
Oekraïne kan het Internationaal Strafhof (ICC) niet gebruiken om zijn zaak voor milieuschade te bepleiten, omdat het hof zich niet bezighoudt met milieumisdaden en het misdrijf ecocide niet erkent, ondanks een duw door westerse landen om het mandaat van het hof uit te breiden. Het ICC heeft echter een arrestatiebevel voor president Poetin voor oorlogsmisdaden, maar het is onwaarschijnlijk dat Poetin ooit terecht zal staan voor de misdaden waarvan hij wordt beschuldigd.
De toekomst van Oekraïne
De toekomst van Oekraïne hangt nog steeds in de lucht, met militaire experts zeggen dat het Russische offensief vertraagt en dat het Oekraïense tegenoffensief in het voorjaar de beslissende factor kan zijn in de uitkomst van de oorlog.
Ongeacht hoe of wanneer de oorlog eindigt, zal er een uitgebreide analyse van de totale impact van de oorlog nodig zijn om prioriteiten te stellen en een basis te leggen voor het organiseren van opruiming, herstel en wederopbouw.
Het herstellen van beschadigde infrastructuur en gebouwen zal enorme hoeveelheden hulpbronnen vergen en kan grote hoeveelheden broeikasgassen en andere vervuilende stoffen uitstoten. Dit moet ook worden meegerekend in de milieukosten.
Door 'beter terug te bouwen', of op zijn minst de principes van klimaat, biodiversiteit en circulaire economie te gebruiken om te bepalen wat, hoe en waarmee er gebouwd moet worden, kunnen deze kosten op zijn minst verminderd worden en kan de toekomst van Oekraïne marginaal groener worden dan voordat de oorlog begon.
Lang nadat de oorlog voorbij is, zullen land, water en lucht in veel gebieden van het land nog ernstig vervuild zijn. Verwoeste gebouwen kunnen nog lang nadat ze zijn vernietigd kankerverwekkend stof blijven afgeven.
Het leven in rivieren en andere watermassa's wordt weggevaagd door zware metalen en vervuilende stoffen die ondergrondse waterwegen en watervoorraden vervuilen. Bodems in gebieden met gewapende conflicten worden ongeschikt voor landbouw omdat planten de verontreinigende stoffen absorberen en zich ophopen. Geschat wordt dat munitie heeft 100-300 jaar nodig om af te breken in de omgeving.
Het zal extreem moeilijk zijn om de zwaar besmette gebieden te ontsmetten en het puin uit het oorlogsgebied te verwijderen, dat vervolgens op een veilige manier moet worden opgeruimd. Deze overweldigende taak kan pas echt beginnen als het conflict voorbij is.
